Балаҕан ыйын 24-25 күннэригэр Кэптэнитээҕи модельнай бибилэтиэкэҕэ Уус Алдаҥҥа Дьоруойдар күннэрин көрсө "Дьоруой аата умнуллубат" диэн бибилэтиэчнэй уруоктар ыытылыннылар. Лөгөй лицей-интернатын 2с кылааһыттан 10с кылааһыгар тиийэ, кэлэр бириэмэлэрин болдьоһон, бары көхтөөхтүк кэлэн кытыннылар, интэриэһиргээн иһиттилэр.
Улууспут тоҕус Дьоруойа Гражданскай сэрии Дьоруойа Г.В.Егоров, Аҕа дойду улуу сэриитин Дьоруойа В.Д.Лонгинов, Россия Дьоруойдара М.М. Стрекаловскай,А.М.Неустроев, Социалистическай Үлэ Дьоруойдара Е.И.Бурцева, А.С.Копырина, Үлэ Албан Аатын орденын толору кавалердара М.Н.Готовцев, Н.Д.Бурнашев, Үлэ Дьоруойа Н.Д.Бурцев төрөөбүт дойдуга бэриниилээхтэрин, сэрии толоонугар уһулуччу хорсун быһыыларын, бэйэни харыстаммат чаҕылхай үлэҕэ ситиһиилэрин оҕолор киэн тутта иһиттилэр. Түмүккэ, биһиги Лөгөйдөр Дьоруойбутугар, уһулуччулаах ыанньыксыппытыгар анаммыт А.Бүлүүйүскэй "Социалистическай Үлэ Дьоруойугар А.С.Копыринаҕа" хоһоонун күргүөмүнэн аахтылар.
Үлэ киһитин үрдүк албан аата
Үөрүүлээхтик Саха сиригэр тарҕаата.
Үрүҥ – хара көлөһүнэ
Көмүс сулус буолан
Күлүмүрдүү сырдаан, түөһүгэр чаҕылыйда.
Хоодуот коммунист пятилетканы
холлоохтук чүөмчүлээн куоһара турда!
Дьоҥҥо – сэргэҕэ чолбону солбуйбут
Чулуу Геройбут дьулуурдаах сүрэҕэ –
Коммунизм эркээйилээх Ийэ дойдубутугар
Холобур буоллун үйэттэн үйэҕэ!
- Информация о материале
Уус Алдан улууһа Саха Сиригэр саамай элбэх Герой дьонноох улууһунан биллэр.2005 сыл бэс ыйын 18 күнүгэр Албан ааттаах биир дойдулаахтарбытын үйэтитэн , чиэстээн Улуу Кыайыы 60, Уус Алдан оройуона тэриллибитэ 75 сылларын көрсө улуус киинигэр Бороҕоҥҥо «Геройдар Аллеялара» үөрүүлээхтик аһыллыбыта.
Аллея улуус нэһилиэнньэтин көҕүлээһининэн уонна өйөбүлүнэн тутуллубута. 2004-2005 сылларга улуус нэһилиэнньэтэ 1253 тыһ. солк үбү-харчыны Аллея тутуутугар хомуйбута.
2006 сыл «Уус-Алдан улууһа» олохтоох бэйэни салайыныы оройуонун баһылыга И.В. Бочкарев атырдьах ыйын 14 күнүнээҕи 331N-дээх дьаһалынан сыл ахсын балаҕан ыйын үһүс нэдиэлэтин төрдүс күнэ улууска Геройдар күннэринэн биллэриллибитэ.
Геройдар күннэрин ыытыы сыала-соруга- олохтоох бэйэни салайыныы усулуобуйатыгар нэһилиэнньэ ис кыаҕын туһанар, активноһы үрдэтиигэ тирэх оҕостон нэһилиэктэрдээҕи олохтоох бэйэни салайыныы органнара миэстэҕэ тэрээһиннээхтик ыытар, нэһилиэнньэни бүттүүнүн түмэр Геройдарбыт хорсун быһыыларын , геройдуу үлэлэрин холобуругар ыччаты иитии.
Быйыл геройдар күннэрэ балаҕан ыйын 25 күнүгэр улуус киинигэр, Бороҕоҥҥо "Улууспут киэн туттуута - Геройдарбыт" диэн күн устата араас тэрээһиннэри ыытыахтара.
Биһиги, Уус Алданнар 9 геройдаахпытын киэн тутта аатыыбыт!
Гражданскай сэрии Геройа, «Бойобуой кыһыл Знамя» орден кавалера, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна культармеец Гаврил Васильевич Егоров – Бартыһаан Дьөгүөрэп 1879 сыллаахха Байаҕантай улууһугар Тандаҕа дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ.
Саха сиригэр Советскай былааһы утары турбут үрүҥ баандалары үлтүрүтүүгэ улахан кыргыһыыларга кыттыбыта. 1923 сыллаахха Аммаҕа Пепеляев баандатын үлтүрүтүүгэ геройдуу быһыытын иһин Бойобуой Кыһыл Знамя орденынан наҕараадаламмыта.
Республикаҕа культурнай революцияны ыытыыга Гаврил Васильевич Егоров талааннаах салайааччы быһыытынан биллибитэ. Ол курдук, 1929—1934 сылларга Саха АССР Киин ситэриилээх комитетын чилиэнинэн талыллан үлэлээбитэ.
Культармеец быһыытынан Уус Алдан, Нам, Чурапчы, Таатта, Кэбээйи оройуоннарыгар оскуола тутуутун таһынан, эмп тэрилтэлэрин туттарыыга улахан үлэни ыыппыта. Үөрэх-иитии үлэтигэр улахан кыһамньылаах үлэтин бэлиэтээн Саха АССР Үөрэҕин Наркома Махталын биллэрбитэ.
Кини аатынан төрөөбүт дойдутугар совхоз ааттаммыта . Улуус киинигэр Бороҕоҥҥо уулусса, Мүрү 1N – дээх оскуолата кини аатын сүгэллэр.
Владимир Денисович Лонгинов 1919 сыллаахха Байаҕантай улууһун Тандатыгар элбэх оҕолоох ыалга бэһис оҕонон төрөөбүтэ. Алын кылаастарга Бээрийэҕэ, Түүлээххэ, Дүпсүҥҥэ үөрэммитэ, кэлин Дьокуускайга көһөн, оскуоланы онно бүтэрбитэ. 1939 сыллаахха социальнай харалта бухгалтерын идэтин баһылаан, Томпо оройуонугар государственнай страхование инспекциятыгар бухгалтерынан балтараа сыл үлэлээбитэ.
1941 сыллаахха Дьокуускай военкоматынан фроҥҥа ыҥырыллан, Краснознаменнай, Суворов уонна Богдан Хмельницкай орденнардаах 206-с стрелковай дивизияҕа, Кутузов орденнаах Плоштенскай 722-с полкаьыгар сулууспалаабыта, Воронеж куорат анныгар кыргыһыыга кыттыыны ылбыта. Сумскай, Курскай уобаластары босхолооһуҥҥа 4-тэ бааһыры сылдьыбыта. 1943 сыл балаҕан ыйын 15 күнүн түүнүгэр старшай лейтенан Савченко 1-кы ротатын састаабыгар маҥнайгынан Днепр өрүһү туорааһыны саҕалаабыта. 1-кы батальон хорсуннук кимэн киирэн, кини кэнниттэн полк атын сэриилэрэ Днепри туорааһыннарыгар кыаҕы биэрбитэ. Табаарыс Лонгинов өстөөх аспыт кутаа уотун ортотунан сатабыллаах, хорсун быһыытынан, Днепри туоруур средствоны бэлэмнээн, станковай пулеметун илдьэ туораабыта. Онно саталлаахтык маскировкаланан, көстүбэккэ өстөөххө чугаһаабыта, уоту аһар позицияны булан бэйэтин пулеметунан өстөөххө сууһарыылаах уоту аспыта. Бэйэтин пулеметун уотунан хаххалаан дивизия стрелковай подразделениелара Днепр өрүһү сүтүгэ суох туоруулларын хааччыйбыта уонна онтон салгыы Днепр өрүс арҕаа биэрэгэр плацдармы былдьаан ылан, онно бөҕөргөтүммүтэ. 1943 сыл сэтинньи 18 күнүгэр, Владимир Денисович Украинаны босхолуур иһин кыргыһыыга хорсуннук сэриилэһэ сылдьан Черкасскай уобалас Каневскай оройуонун Пшеничники дэриэбинэ анныгар геройдуу охтубута.
Кини көмүс уҥуоҕа Пшеничники дэриэбинэҕэ братскай могилаҕа көмүллэн сытар. ССРС Верховнай Советын Президиумун 1943 сыл алтынньы 25 күнүнээҕи Ыйааҕынан Советскай Союз Геройун аата иҥэриллибитэ.
Герой памятнига Каневскай оройуон Пшеничники селотугар, бюстара Бороҕоҥҥо, Тандаҕа туруоруллубуттара. В.Д. Лонгинов аатын Бээрийэ орто оскуолата, Горнай улууһун Атамай орто оскуолата, Тандаҕа культурнай-сынньанар киин сүгэллэр. Кини аатынан Дьокуускайга сквер, Бороҕоҥҥо, Тандаҕа, Бээрийэҕэ, Атамай улууһун Бэс Күөлүгэр уулуссалар бааллар.
Стрекаловскай Михаил Михайлович 1914 сыллаахха олунньу 4 күнүгэр Дүпсүн улууһугар 1-кы Өспөх нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Сэттэ кылаас үөрэхтээх. Сэрии иннинэ МТС-ка, оройуоннааҕы ЗАГС отделыгар, комсомольскай тэрилтэ секретарынан үлэлээбитэ.
Аҕа дойду сэриитигэр 1942 сыллаахха олунньу 27 күнүгэр Чурапчы военкоматынан ыҥырыллыбыта. Монголия кыраныыссатыгар полковай оскуоланы бүтэрэн баран, Суворов орденнаах 69-с дивизия, 120 полкатыгар стрелок быһыытынан хорсуннук сэриилэспитэ. Курскай Тоҕойго, Белоруссияҕа “Багратион” операциятыгар кыттыбыта, Буг өрүһү сэриинэн иккитэ туораспыта, Варшава туһаайыытынан Нарев өрүһү бастакынан туораһан баран, плацдармы көмүскээһиҥҥэ көрдөрбүт хорсун быһыытын иһин Советскай Союз Геройун үрдүк аатыгар түһэрэллэр. Ол эрээри ону Кыһыл Знамя Орденынан солбуйбуттара. “Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат” девиһынан салайтаран, сэрии саҕана Геройга түспүт дьоннору, республика салалтата, общественноһа Герой сулуһун биэрэргэ туруорсубуттара. 1996 сыллаахха кулун тутар 27 күнүгэр Россия Президенин 428-с номердаах Ыйааҕынан Россия Геройун үрдүк аата сахалартан бастакынан Михаил Михайловичка иҥэриллибитэ
Сэрии кэнниттэн өр сылларга маҥнайгы сүһүөх партийнай тэрилтэ солбуллубат секретарынан, оройуоннааҕы үп салаатыгар бухгалтерынан, киин сберкасса сэбиэдиссэйинэн, нэһилиэк советын председателинэн, лесхозка үлэлээбитэ. Кэлин кадровай булчут, ыччат наставнига этэ.
Кини аатын Өнөр орто оскуолата, Дьокуускайга, Бороҕоҥҥо, Өнөргө уулусслар сүгэллэр. Өнөрго кини музейа үлэлиир, стела, бюст уонна Мэҥэ таас турбута. Нэһилиэгэр кини аатынан знак олохтоммута. 2021 сыллаахха М.М. Стрекаловскай аатынан алмаас таас ааттаммыта.
Саха дьонуттан биир бастакынан Үлэ Геройа буолбут Данил Гаврильевич Бурцев 1899 сыллаахха Бороҕон улууһун Хоро нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 1933-1938 сылларга Хоро нэһилиэгэр Совет исполкомун председателинэн, председатели солбуйааччынан үлэлээбитэ. Колхозтары хаһаайыстыба өттүнэн бөҕөргөтүүгэ, государственнай былааннары толорууга үрдүк көрдөрүүлэри ситиспитин иһин "Үлэ Геройа" Грамотатынан наҕараадаламмыта.
Бороҕоҥҥо, Чараҥҥа кини аатынан уулусса ааттаммыта, 2024 сыллаахха төрөөбүт нэһилиэгэр сквер аһыллыбыта.
Елизавета Ивановна Бурцева 1913 сыллаахха от ыйын 12 күнүгэр Бороҕон улууһун бастакы Курбуһах нэһилиэгэр Нэлэгэргэ Иван Федорович, Евдокия Авксентьевна Местниковтар диэн дьадаҥы ыалга төрөөбүтэ.
Елизавета Ивановна оскуолаҕа үөрэммэтэҕэ, ол эрээри ликбезка үөрэнэн ааҕар, суруйар буолбута. 1930 сыллаахха ыаллыы Бэрт-Ууһун киһитигэр Иван Дмитриевич Бурцевка кэргэн тахсар, 1931 сыллаахтан Чирэпчи колхоз чилиэнэ буолбута. 1931-1944 сылларга колхоз ыанньыксыта, 1944-1947 сылларга үүт табаарынай ферма биригэдьиирэ, сэбиэдиссэйэ.
Елизавета Ивановна Бурцева 1947-1960 сылларга оройуоҥҥа, республикаҕа киэҥник биллэр ыанньыксытынан аатырбыта. Кини 1941 сыллаахха саха ынахтарыттан сыллааҕы ыамы 730 киилэҕэ тиэрдибитэ. Ол кэмҥэ ити үрдүк көрдөрүүнэн ааҕыллара. Елизавета Ивановна 25 сыл ыанньыксыттаабытын тухары 264 ынаҕыттан 257 ньирэйи ылан, биири да энчирэппэккэ туттарбыта, эбэтэр төрүөх деловой тахсыытын 97,3 бырыһыаҥҥа тириэрдибитэ.
ССРС Үрдүкү Советын Президиумун 1957 сыллаах алтынньы 1 күнүнээҕи Ыйааҕынан общественнай сүөһүттэн бородууксуйаны ылыыны үрдэтэригэр уһулуччу ситиһиилэрин иһин Елизавета Ивановна Бурцеваҕа Ленин орденын итиэннэ “Сиэрпэ уонна өтүйэ” кыһыл көмүс мэтээли туттаран туран Социалистическай Үлэ Геройун үрдүк аата иҥэриллибитэ, оно кини саха дьахталларыттан аан бастакынан Социалистическай Үлэ Геройун үрдүктэн үрдүк аатын ылар чиэстэммитэ.
1955 сыллаахтан 3 төгүл Уус Алдан оройуонун, Бэрт-Ууһун нэһилиэгин депутатынан, хас да төгүл народнай сэтээтэлинэн быыбарданан үлэлээбитэ. 1958 сыллаахха ССРС бэһис ыҥырыылаах Үрдүкү Советын депутатынан 565 нүөмэрдээх Тааттатааҕы быыбардыыр уокуруктан быыбардаммыта.
Елизавета Ивановна Бурцеваҕа “Республика бастыҥ ыанньыксыта” диэн бочуоттаах аат биир бастакынан иҥэриллибитэ. 1960 сыллаахха коммунистическай партия кэккэтигэр киирбитэ, Саха сирин дьахталларын 3-с съеһин делагата буолан, дьахталлар республикатааҕы Советтарын чилиэнинэн быыбардаммыта.
Е.И.Бурцева 100 сыллаах үбүлүөйүгэр үлэлээбит Чирэпчи сайылыгар өйдөбүнньүк дуоска (2013 с.)
Төрөөбүт түөлбэтигэр Нэлэгэр сайылыкка өйдөбүнньүк сэргэ туруоруллубута (2013 с.) Төрөөбүт нэһилиэгэр Курбуһахха, Сыырдаахха кини аатынан уулуссалар бааллар.
Анастасия Семеновна Копырина 1-ы Лөгөй нэһилиэгэр олунньу 15 күнүгэр 1930 сыллаахха төрөөбүтэ.
14 сааһыттан Партизан Заболоцкай аатынан колхозка ыанньыксытынан тохтоло суох үлэлээбитэ. 1952 сыллаахха ньирэйи арааран төлөһүтүүгэ бачыым көтөхпүтэ. 1963 сыллаахха совхоз хаалыылаах учаастагар мөлтөх туруктаах ньирэйдэри көрөн, сыл иһигэр 40 ньирэй сууккатааҕы эбиллиитэ 700 грамм буоларын ситиспитэ. Онтон үүтэ суох ынахтары ылан, 2 сыл иһигэр хас биирдиилэриттэн 1862 киилэ үүтү ыан оройуоҥҥа биллибитэ. Дьаныардаах үлэтин иһин Анастасия Семеновна ССРС Верховнай Советын Президиумун 1966 сыл кулун тутар 22 күнүнээҕи ыйааҕынан “Бочуот знага” орденынан наҕараадаланар. 1967 сыллаахха бастакы төрүөх бургунастартан 1913 киилэни, онтон үс сылынан 3239 киилэни ыан чемпион ыанньыксыт аатын сүкпүтэ.
ССРС Верховнай Советын Президиумун 1971 сыл муус устар ый 8 күнүнээҕи Ыйааҕынан Анастасия Семеновна 8-с пятилетка сылларыгар тыа хаһаайыстыбатын производстватын сайыннарыыга ситиспит кыайыыларын иһин Ленин орденынан наҕараадаламмыта. Пятилетка иккис сылыгар чемпион ыанньыксыт Анастасия Семеновна биирдии ынаҕыттан 4004 киилэ үүтү ыан, Саха сирин усулуобуйатыгар боруода ынахтар үрдүк ыамы биэрэр кыахтаахтарын дакаастаабыта.
ССРС Верховнай Советын Президиумун 1973 сыл балаҕан ыйын 6 күнүнээҕи Ыйааҕынан сүөһүттэн бородууксуйаны ылыыга уһулуччу үрдүк көрдөрүүтүн иһин иккис Ленин орденынан, итиэннэ “Сиэрпэ уонна Өтүйэ” Кыһыл Сулус мэтээлин туттаран туран, Анастасия Семеновна Копыринаҕа Социалистическай Үлэ Геройун үрдүк аата иҥэриллибитэ. 1985 сылга Союз суолталаах пенсияҕа тахсан, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорбута.
Кини аатынан Кэптэни бөһүөлэгэр уулусса ааттаммыта, Даалыга стела тутллубута.
«Үлэ Албан аата» орден толору кавалера, “Гражданскай килбиэн” анал бэлиэ хаһаайына Николай Дмитриевич Бурнашев 1935 сыллаахха Уус Алдан улууһугар, Байаҕантай нэһилиэгэр Анньыылаах диэн сиргэ төрөөбүтэ.
Сут-сэрии сэрии сыллара буолан, Николай кыайан ситэ үөрэммэккэ, биэс кылаас кэннэ “Сталин” колхуоска: кыһынын – кадровай булчутунан, сайынын – от охсооччунан үлэлээбитэ.
1953 сыллаахха бастакы боччум бириэмийэтинэн бастыҥ булчуттар кэккэлэригэр киирэн, иж 54 мааркалаах саанан наҕараадаламмыта.
1957 сыллаахха трактористар курстарыгар үөрэнэн 18 сыл устата трактористаабыта.
Партия сорудаҕынан 1976 сыллаахха тэриллибит 4 киһилээх механизацияламмыт сиилэстээһин звенотун салайааччытынан анаммыта.
Пятилетка сылларын социалистическай күрэхтэһиилэригэр Николай Дмитриевич звенота оройуоҥҥа 9 төгүл, республикаҕа 3 төгүл кыайыылааҕынан тахсыбыта. 1984 сыллаахха звено сырата бүтүн дойдуга биһирэнэн, РСФСР үрдүнэн үһүс миэстэни ылары ситиспиттэрэ. 1982 сылтан 1984 сылга диэри 2100-2250 тонна эбии аһылыгы бэлэмнээбиттэрэ биир сүөһүгэ 3-3,5 тонна сиилэс тиксэрин ситиспиттэрэ.
Бу ситиһиитинэн Николай Дмитриевич 1978 сыллаахха «Үлэ Албан аата» 3 степеннээх уордьанынан наҕараадаланар чиэскэ тиксибитэ. 1984 сыллаахха звено 2200 тонна үрдүк хаачыстыбалаах сиилэһи бэлэмнээн сорудаҕын үс бүк куоһарбыта. Ити сыл Николай Дмитриевич «Үлэ Албан аата» 2 степеннээх уордьанынан бэлиэтэммитэ. ССРС Президенин 1990 сыл балаҕан ыйын 10 күнүнээҕи Ыйааҕынан Николай Дмитриевич Бурнашев «Үлэ Албан аата» уордьан 1 степенинэн наҕараадаламмыта.
Николай Дмитриевич сопхуос парткомун, ССКП Уус Алданнааҕы райкомун чилиэннэринэн, нэһилиэк Сэбиэтин депутатынан хаста да талыллан, партия уонна Сэбиэт үлэтигэр көхтөөх кыттыыны ылбыта.
Кини аатынан уулусса Уус Күөлүгэр баар.
Михаил Николаевич Готовцев 1946 сыллаахха тохсунньу 2 күнүгэр Уус Алдан улууһун Байаҕантай нэһилиэгин сиригэр, Ыарҕа сайылыкка төрөөбүтэ. 1966 сыллаахха Танда орто оскуолатын бүтэрэн, комсомольскай путевканан Герой Егоров аатынан колхуоска үлэлии барар. 1972 -1975 сылларга Ленинградтааҕы ветеринарнай институкка үөрэммитэ. 1976 сылтан Герой Егоров аатынан совхозка «Мечта» ферма ыанньыксытынан үлэлиир, ону таһынан племенной үлэнэн дьарыктанан барар. 1976 сыллаахха биир фуражнай ынахтан 2147 киилэ, 1978 сыллаахха 3130 киилэ, 1984 сыллаахха 5305 үүтү ыан бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ. Кини базатыгар уонна көрдөрүүтүгэр олоҕуран 1981 сыллаахха Танда племенной фермата тэриллибитэ. Сүөһү бородууксуйатын үрдэтиигэ уһулуччу үрдүк ситиһиилэрин иһин Михаил Николаевич Готовцев 1990 сыллаахха Үлэ Албан аата орден толору кавалера буолбута. Бу сыл улуус бочуоттаах олохтооҕо буолбута. Михаил Николаевич 1994 сыллаахха «Удьуор» бааһынай хаһаайыстыба тэринэн, үлэтэ республика үрдүнэн сыаналанар. Ыанньыксыттыырын таһынан осеменатор буолан, бастыҥтан бастыҥ ынахтары сүүмэрдээн, тымныыны тулуйумтуо, өлгөм үүтү, төрөлкөй төрүөҕү биэрэр сүөһүлэри ууһатан таһаарар.
2006 сыллаахха Ю.Н. Прокопьева аатынан Государственнай премия лауреата аатын ылбыта. 2013 сыллаахха Саха Республикатын бочуоттаах олохтооҕо буолбута. 2014 сыл ыам ыйын 20 күнүнээҕи Россия президенин 257 №-дээх ыйааҕынан Михаил Николаевич Готовцевка Российскай Федерация Үлэҕэ Геройын ордена туттарыллыбыта.
Кини аата Танда орто оскуолатыгар уонна уулуссаҕа иҥэриллибитэ.
Неустроев Алексей Михайлович от ыйын 29 күнүгэр 1987 сыллаахха Байаҕантай нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 2004 сыллаахха Танда орто оскуолатын бүтэрэн баран Нам улууһун Граф биэрэгэр үөрэнэ киирбитэ. 2004-2006 сылларга Россия Сэбилэниилээх күүстэрин кэккэтигэр ыҥырыллан, Хабаровскай куоракка танковай сэриитигэр сулууспалаабыта. Дьокуускай куорат тутууга араас тэрилтэлэргэ, «СахаВездеход»эргиэн- сервис компаниятыгар сварщигынан үлэлээбитэ.
2022 сыллаахха быстах хомуурга ыҥырыллан анал байыаннай дьайыыга кыттыыны ылбыта. 127 №-дээх Кутузов аатынан мотострелковай дивизия полкатын танковай взводугар үтүө чиэстээхтик сулууспалаабыта. «Алеша» диэн сүрэхтэммит «Т-80» таанка экипаһын наводчик-оператора Россия артиллериятын өйөбүлүнэн өстөөх колоннатын үлтү сынньыыга кыттан ефрейтор Неустроев Алексей Михайлович байыаннай иэс толоруутугар көстүбүт хорсун быһыыны уонна героизмы оҥорбутун иһин 2023 сыл атырдьах ыйын 6 күнүгэр ДНР Геройун аатын ылбыта. Бу дьыл атырдьах ыйын 8 күнүгэр Россия Федерациятын Президенин ыйааҕынан Россия Геройун аата иҥэриллибитэ.
2024 сыллаахха Алексей Михайлович Россия Правительствотын иһинэн үлэлиир Финансовай университетка үөрэнэ киирбитэ.
- Информация о материале
М.М.Заболоцкай-Бартыһаан Заболоцкай аатынан биир бөдөҥ сопхуос төрүттэммитэ 50 сылынан Лөгөй нэһилиэгэр Кэптэнигэ ыытыллыбыт улуустааҕы, үбүлүөйнэй үрүҥ тунах ыһыахха «ҮЛЭ,ҮӨРЭХ,ПРОИЗВОДСТВО – БАСТЫҤНАРА!» диэн Бартыһаан Заболоцкай аатынан сопхуос отделенияларын быыстапката турда.
Ол курдук, Кэптэни, Хомустаах, Даалы, Тулуна, Баатаҕай, Уһун-Күөл библиотекалара,музейдара көмөлөөн туруорбут “оччотооҕу кэми” кэпсиир улахан быыстапка дьон болҕомтотун ылла. Кыһыл муннуктан саҕалаан араас стендэлэри, кинигэ быыстапкаларын, баннердары, лозуннары ону тэҥэ, дьон өйдөбүнньүк хаартыскаҕа түһэр фотозонатын оҥорон туруордубут.
Бу үбүлүөйнэй ыһыахха биир сүрүн тэрээһин Иван Иванович Колодезников сүүрэн-көтөн, улахан сыратын ууран туран таһаартарбыт "Күүрээннээх үлэ кэмнэрэ" диэн кинигэ сүрэхтэниитэ буолла. Тэрээһиҥҥэ отделение баһылыктара эҕэрдэлээтилэр, ыраахтан-чугастан кэлбит ыалдьыттар, бииргэ үлэлээн ааспыт үөлээннээхтэр көрсөн,тапталлаах сопхуостарын ахтан-санаан махтал тылларын эттилэр.
Кинигэ тахсыытыгар нэһилиэк библиотекардара, рабочай бөлөхтөр күүс-көмө буоллубут.
- Информация о материале
Партизан Заболоцкай диэн ким этэй? Михаил Михайлович Заболоцкай 1889 сыллаахха Тулунаҕа сэниэ ыалга төрөөбүтэ. 1910–1909 сс “Эдэр күүстэр” диэн революционнай куруһуок чилиэнэ буолбута. 1910–1912 сыллардаахха революционнай үлэҕэ кыттыбытын иһин иккитэ хаайыыга олорбута. Сэбиэскэй былаас олохтоммутун кэннэ, 1920 сыллаахха ревком преседателэ этэ. Гражданскай сэрии сылларыгар Советскай былааһы көмүскээн, саа-саадах тутан, Кыһыл Армия байыаһа буолан уруҥнэри утары сэриилэспитэ. Ыам ыйын 21 күнүгэр 1922 сыллаахха аатырбыт Киллэм сэриитигэр хорсун красноармеец Михаил Михайлович Заболоцкай саҥа олох иһин сырдык тыынын толук уурбута.
Ыам ыйын 5 күнүгэр 1958 сыллаахха биһиги “Лысенко” аатынан колхозпутугар Михаил Михайлович Заболоцкай аата иҥэриллибитэ. Итинтэн ыла Партизан Заболоцскай аатынан колхоз буолбута.
Итинник колхозпут аатын туһунан кэпсээн баран, 70 сылларга саҕаламмыт колхозтары бөдөҥсөтүү туһунан ССКП КК уураахтара тахсаннар, дойдуга совхозтар тэриллэн барбыттара. 1974 сыллаахха оруйуон бары колхозтара совхоз буоланнар элбэх тэрийэр үлэлэр ыытыллыбыттара. Биһиги Партизан Заболоцкай аатынан совхозпут 1974 сыллааха атырдьах ыйын 20 күнүгэр тэриллибитэ.
Бу иннинэ 1928 сылтан тэриллибит колхозтартан саҕалаан, кэлин Кэптэни бөһүөлэгинэн кииннэммит Партизан Заболоцкай аатынан колхоз ситиһиилэрэ үрдүк быһархай, үлэни өрө туппут оччотооҕу колхозтаахтар ситиһиилэрэ үрдүк, республикаҕа, дойдуга тиийэ биллибит кэмнэрэ этэ.
Ол курдук Лөгөй, Уус-Алдан Мүрү, Суотту нэһилиэктэрин кэнниттэн оруйуон биир улахан нэһилиэгэ буолар. Республика историятыгар бастакынан уонна соҕотоҕун 1971 сыллаахха производстваҕа үрдүк көрдөрүүлэри ситиһэн, Үлэ Кыһыл Знамята уордьанынан Партизан Заболоцкай аатынан колхоз наҕараадаламмыта. Ол саҕана бэрэссэдээтэлинэн Егоров Василий Поликарпович үлэлээбитэ. Кэптэни, Баатаҕай, Тулуна, Уһун Күөл, хомустаах, Даалы биригээдэлэрэ социалистическай үлэ куоталаһыытыгар Союзка, Россияҕа, Республикаҕа миэстэлэһэн, өйдөбүнньүк знамиялары ылбыттара. Үлэ Кыһыл Знамиялара күүстээх үлэ туоһулара буолан, дьону-сэпгэни үлэҕэ көҕүлээбиттэрэ, дьол, үөрүү, киэн туттуу өрөгөйө буолан, билигин дп дьон-сэргэ сүрэҕэр сөҥөн сылдьаллар, эдэр ыччакка өрүү кэрэ кэпсээн буолаллар.
Ону тэҥинэн 1973 сыллаахха ынахтан үүтү ыаһыҥҥа чулуу көрдөрүүлэрин иһин, ыанньыксыт Копырина Анастасия Семеновнаҕа 1973 сыл балаҕан ыйын 6 күнүнээҕи ССРС Үрдүк Сэбиэтин Президиумун Ыйааҕынан 1972-1973 сс кыстыкка сүөһү иитиитин бородууксуйатын оҥорон таһаарыы, Бүтүн Союзтааҕы социалистическай куоталаһыыга улахан ситиһиилэрин уонна эбэһээтилистэбиллэрин толрууга килбиэннээх үлэтин иһин Ленин уордьанын, “серп и молот” кыһыл көмүс мэтээли туттаран туран, Социалистическай Үлэ Геройун аата иҥэриллибитэ.
Колхоз, совхоз бэрт үгүс үлэһэттэрэ-ыанньыксыттар, тутааччылар, тырахтарыыстар, бороон көрөөччүлэр Советскай Союз уордьаннарын, мэтээллэрин үрдүк таһаарыылаахтык үлэлэрин иһин ылар чиэскэ тиксибиттэрэ. Ол курдук, элбэхтик сороҕун эттэххэ, Петухов Петр Семенович, колесов Гаврил Кириллович, Борисова Мария Дмитриевна 1, Новгородова Матрена Ивановна - Бочуот знага уордьанынан, Мигалкин Николай Васильевич, Копырин Алексей Михайлович - Үлэ Кыһыл Знамятын уордьанынан наҕараадыламмыттара.
Ити 70-с сылларга совхоз үлэһэттэрэ өрө көрүүлээх, ситиһиилээх үлэлэрин түмүгүн, холобур, биир маннык тохсус пятилетка балааннарын олоххо киллэрии түмүктэриттэн көрүөххэ сөп. 1975 сыллаахха Партизан Заболоцкай аатынан совхоз тохсус пятилетка төрдүс сылын түмүгүнэн былааннарын маннык толорон испитэ ынах сүөһү ахсаана 4800 төбө буолуохтааҕын 4807 төбөнөн толорон, былаанын 100,02%, ол иһиттэн ыанар ынаҕа 1872 төбө буолуохтааҕын 1876 төбөнөн толорон, былаанын 100,02%, сылгы 2125 төбө буолуохтааҕын 2069 төбөнөн толорон, 97,4%, ол иһиттэн биэтэ 945 төбө буолуохтааҕын, 906 төбөнөн толорон, былаана 95,5% эт оҥорон таһаарыытынан 95.5%, үүтүбиир феражнай ынахтан 1660 кг ыахтааҕын 1540 кг ыан, былаанын - 92,8% толорбута (П.П Бурнашев, Партизан Заболоцкай атын совхоз директора. 7.11.1975 с.)
Онтон бу үлэҕэ дьоһун көрдөрүүлэр, совхоз бары үлэһэттэрин льүккүөрдээх үлэлэринэн, үтүө салайааччылар үлэни былааннаахтык, туһалаахтык аттарыылларыттан ситиһиллибитэ диир оруннаах.
Ол курдук, Партизан Заболоцкай аатынан совхоз диретордарын, сатабыллаах салайааччылар ааттарын умнумуохха сатаммат. Бурнашев Петр Петрович (1974–1976 сс) Саха Республикатын норуотун хаһаайыстабытын үтүлээх үлэһитэ, Лөгөй нэһилиэгин, Уус-Алдан улууһун Бочуоттаах гражданина, Попов Роман Петрович (1981-1988сс) - совхоз директора, Уус-Алдан улууһун бастакы баһылыга, Саха Республикатын норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Уус-Алдан улууһун, Лөгөй, Байаҕантай, 2-Лөгөй нэһилиэгин Бочуоттаах гражданина, Жирков Святослав Петрович (1988-1993сс) - совхоз директора, Лөгөй нэһилиэгин маҥнайгы баһылыга, Кинилэри тэҥэ 1-2 сыд үлэлээбиттэрэ Неустроев Владимир Федотович, Степанов Николай Гаврильевич.
Ахтан ааһыаҕын, совхозпутугар үлэ тахсыылаах буоларын туһугар утуйар да ууларын умнан туран дьон туһа диэн түбүгүрбүт совхозпут орто сүһүөх салайар үлэһиттэрин. Үтүө эрэ тылынан мэлдьи ахтыллар биригэдьиирдэрбитин Колодезников Иван Петрович, Гуляев Михаил Прокопьевич, кириллов Егор Иванович, Оллонов Николай Иванович - Уһун-Күөл, Петухов Петр Семенович, Алексеев Николай Лазаревич, Заболоцкий Владимир Егорович, Петухов Петр Гаврильевич - Даалыга, Лыткин Иван Иванович, Егоров Егор Фомич - Кэптэнигэ, Никифоров Иннокентий Прокопьевич, Дегтярев Василий Михайлович, Дегтярев Семен Семенович, Сторожев Дмитрий Михайлович - Тулунаҕа, Колесов Гаврил Кириллович, Бурнашев Иван Семенович - Хомустаахха, Соловьев Афанасий Алексеевич - Баатаҕайга. Кинилэр совхоз, оруйуон салайааччыларынаан бары биир санааҕа түмсэн таһаарыылаах үлэни тэрийсибит улахан үтүөлээхтэр.
Саамай улахан боппуруоһунан совхозка мэлдьи даҕаны сүөһү, сылгы кыстыыр отун булунуу буолар. Бу сылы быһа быһаарыллар от үлэтэ элбэх сыраттан, үлэттэн, тэрээһинтэн сөпкө былааннаан, толоруллан иһэрин биһиги араас совхоз саҕанааҕы сводкаларыттан, үлии сылдьыбыт дьон ахтыыларыттан ааҕан билэбит. Сайыны быһа сыралҕан куйааска от оттообут, сорох кураан дьылларга ыраах сирдэргэ көһөн оттообуттарын, тиэйэн-таһан сыраласпыт үлэһит дьоммутун ахтыаҕын. Борисов Илья Иннокентьевич, Лугинов Семен Петрович, Охлопков Михаил Яковлевич, Копырин Афанасий Спиридонович, Копырин Данил Петрович, Лугинов Николай Николаевич - үлэни салайбыт звеньеводтар, убай-быраат Копырин Иван, Николай Петровичтар, Олесов Гаврил Семенович, Петухов Семен Михайлович, Лыткин Николай Гаврильевич, Павлов Эльпидифор Константинович, Сысолятин Иван васильевич, Олесов Дмитрий Гаврильевич - трактористар. Дегтярев Михаил Егорович, Борисов Дмитрий Егорович, Прядезников Дмитрий, Гаврил Дмитриевичтар, Бурнашев Аким Акимович, Олесов Дмитрий Петрович, Павлов Гаврил Николаевич - солбуллубат отчуттар, онтон да атын сүүһүнэн ааҕыллар нэһилиэкпит дьоно-сэргэтэ, улаатан эрэр оҕолоро совхоз саҕана күүрээннээх үлэҕэ күүс-көмө буолаллара.
Онтон үрүҥ илгэни үрүлүтэр, эти-аһы дэлэтэр ферма ыанньыксыттарын, хотон ис-тас үлэһэттэрин, сылгыһыттарын, Маяк буолбут саамай бастыҥ, үлэҕэ холобур буолбут аҕа саастаах ытыктыыр дьоммут Копырина Анастасия Семеновна - Социалистическай Үлэ Геройа, Борисова Матрена Дмитриевна 1 - Бочуот Знага уордьан кавалера, Атласова Аксиния Марковна - ССРС Үрдүкү Сэбиэтин депутата, Мигалкина Александра Гаврильевна - Колкозтаах Бүтү союзтааҕы 3 съезтэрин делегата, Стрекаловскай Михаил Петрович - Үлэ Кыһыл Знамята, Үлэҕэ Албан аат 3 ст. уордьаннар кавалера, онтон да атыттар, үлэни өрө туппут киэн туттар дьоммут буолаллар.
Совхозпут үүнэрин-сайдарын, олох уйгута тупсарын туһугар күннэрэ-түүннэри утуйар да уулларын умнан туран үлэлээбит механизатордар, төрөөбүт бөһүөлэкпит кэрэ көстүүлээх, көнө уулуссалардаах буоларыгартутуу бөҕөгү ыытыспыт туттааччылар, ааҕар-суоттуур совхоз аппаратын,үөрэх, медицина, культура, сибээс, реммастерской үлэһэттэрин үрдүк ситиһиилээх үлэлэрин бары билэ-көрө сылдьабыт, кинилэринэн киэн туттабыт.
- Информация о материале
Страница 1 из 7
